De gevolgen van piekeren
Piekeren volgens de van Dale: pie·ke·ren
1 ingespannen denken
2 bezorgd peinzen; = tobben
Piekeren is heden ten dage een van de grootste vormen van ongemak die we kunnen ervaren. Nare gedachten over het verleden kunnen zich als levensechte filmpjes blijven afspelen in ons hoofd. Hetzelfde geldt voor zorgen of onzekerheid over iets wat in de toekomst gaat gebeuren. Bijvoorbeeld zorgen over alles wat mis zou kunnen gaan (doemdenken). Piekeren kan leiden tot enorm veel stress, lichamelijke onrust en spanning, negatieve emoties zoals angst, somberheid en verdriet, slapeloosheid, depressie en soms zelfs tot suïcide. Reden te meer om te verhelderen hoe piekeren werkt en hoe je kunt leren om piekergedachten een minder grote rol in je leven te geven.
Wat zijn gedachten?
Gedachten ontstaan als woorden of beelden in ons hoofd. Per dag komen er wel duizenden gedachten voorbij. De meeste gedachten ontstaan automatisch en we ervaren ze onbewust. Het grootste deel van je gedachten merk je dus niet op! Het is van belang om te weten dat een gedachte ook weer voorbij gaat. Net als elk filmpje een begin en een einde heeft, heeft ook elke gedachte een begin en een einde. Elke gedachte is dus nieuw, maar in onze beleving lijkt er soms geen eind aan te komen. Dat komt omdat gedachten elkaar razendsnel kunnen opvolgen. Alsof het één grote film is waar je midden in zit.
Je kunt gedachten onderverdelen in 3 categorieën: positief, negatief en neutraal. Dit zegt alleen iets over de lading of betekenis die een gedachte heeft. Die betekenis zou je ook kunnen zien als een oordeel. Als je iemand negatief veroordeelt (om wat voor reden dan ook), dan zullen je gedachten over diegene vanzelf meer negatief gekleurd zijn. Zo werkt het ook met positieve oordelen. Als je ijs lekker vindt smaken, dan zijn je gedachten over ijs waarschijnlijk positief. Een gedachte is dus positief of negatief afhankelijk van het oordeel. Dit oordeel ontstaat meestal onbewust.
Ergens best gek toch? Dat we duizenden gedachten hebben op één dag en dat het grootste deel daarvan onopgemerkt aan ons voorbij gaat. Het grootste deel van ons denken speelt zich dus af in ons onderbewustzijn. Daar ontstaan ook de oordelen. Gelukkig kun je gedachten ook opmerken, door de gedachte als het ware te zien in de vorm van beelden of woorden. Door je bewust te worden van gedachten terwijl ze voorbij komen, zitten ze niet meer in je onderbewustzijn, maar in je bewustzijn. Dit is de eerste en belangrijkste stap om meer regie te krijgen over je gedachten.
Piekeren als beschermingsmechanisme
In het stenen tijdperk 200.000 jaar geleden was het van levensbelang om constant alert te zijn op gevaarlijke situaties zoals wilde dieren, giftige planten, weersomstandigheden en vijandige holbewoners. Hoe beter je in staat was om gevaar te voorspellen, voorkomen of vermijden, des te groter waren je overlevingskansen.
In ons huidige tijdperk is ons verstand (of de mind) ons nog steeds regelmatig aan het waarschuwen en voorbereiden op situaties of mensen die bedreigend, kwetsend of gevaarlijk kunnen zijn. Door hierover te piekeren herinnert je verstand je aan die mogelijke dreigingen, terwijl de meeste situaties niet meer levensbedreigend zijn. Piekeren is dus een overblijfsel van een oeroud overlevings-mechanisme. Helaas werkt het ons nu meer tegen dan dat het ons helpt.
De vormen van piekeren
Er zijn veel verschillende vormen van piekeren. Hieronder heb ik een opsomming gemaakt van een aantal vormen.
Je kunt piekeren..
- Over problemen die momenteel spelen in je leven of situaties waarin je je onzeker of angstig voelt.
- Over negatieve zelfveroordelingen (het kritische of veroordelende stemmetje in je hoofd).
- Door jezelf te vergelijken met anderen
- Over verwachtingen waar anderen niet aan voldoen.
- Over dingen waar je controle over wilt hebben of dingen waarbij je het gevoel van controle mist.
- Over negatieve gebeurtenissen uit het verleden of door je zorgen te maken over dingen in de toekomst.
- Over dingen waar je spijt van hebt of waar je je schuldig over voelt.
- Door situaties, problemen of iets anders uit te vergroten.
- Door te denken in rampscenario’s (doemdenken of catastroferen).
- Over boze gedachten, wraakgedachten of verdrietige gedachten. Bijvoorbeeld als je je gekwetst voelt.
- Door te verlangen naar iets wat je mist en je daardoor incompleet, somber of eenzaam voelen.
- Door te denken aan alles waarin je hebt “gefaald” in je leven.
Welke van deze vormen van piekeren herken je bij jezelf?
Wellicht kun je uit bovenstaande opsomming opmaken dat piekeren niet alleen over de problemen in je leven gaat. We piekeren ook omdat we verlangen naar verbinding met anderen. We willen gezien, gehoord en begrepen worden. We willen graag aandacht van anderen en geliefd zijn (of in elk geval aardig gevonden worden). We willen ons ook sterk, zelfverzekerd, onafhankelijk en vrij voelen. Daarnaast willen we graag controle hebben over ons leven. Piekeren komt dus voort uit de meest natuurlijke en diepste mentale basisbehoeften van de mens.
Het nut van piekeren
Piekeren is een manier waarop je verstand je waarschuwt voor of herinnert aan potentieel gevaar, maar het is ook een manier waarop je verstand je problemen probeert op te lossen. Veel problemen los je op door erover na te denken. Ook kan piekeren helpend zijn om een situatie te verwerken. Herken je bij jezelf situaties waarin je achteraf duidelijker voor ogen had wat je had willen zeggen of doen? In dit geval kan piekeren over de situatie helpen om te verwerken wat er gebeurd is. Dit kan ook helpen om de emoties die zijn ontstaan de ruimte te kunnen geven.
Wanneer piekeren een probleem wordt
Piekeren over kleine dingen hoeft niet perse als last te worden ervaren. Ook als je wel last hebt van piekeren dan zal de tijd vaak ook helpen om de lading van de gedachten te verminderen. Soms kost het gewoon een paar dagen om iets te verwerken. Dan kan het piekeren zelfs helpend zijn bij deze verwerking. Het wordt pas een probleem als het je functioneren gaat beïnvloeden. Bijvoorbeeld als je door het piekeren veel stress ervaart. Het kan leiden tot somberheid, angst en zelfs paniek. En het het kan ook leiden tot allerlei lichamelijke klachten zoals chronische pijn, vermoeidheid, hormonale ontregelingen en darmklachten. Daarnaast kun je door piekergedachten situaties gaan vermijden, of keuzes maken die schadelijk kunnen zijn voor jou of voor anderen waardoor weer nieuwe problemen ontstaan. Bijvoorbeeld eetbuien, jezelf overbelasten door maar eindeloos door te gaan, verdovende middelen nemen, agressief handelen of wraak nemen. Negatieve gedachten kunnen je leven ook in de weg zitten in de vorm van zelfoordelen. Bijvoorbeeld als je jezelf vertelt (of wijs maakt) dat je minder waard bent dan anderen, of niet goed genoeg bent, of dat je iets niet kan, niet durft of niet verdient. Deze negatieve zelfveroordelingen leiden ertoe dat je niet voluit kunt leven en niet helemaal jezelf kunt zijn.
Kun je eigenlijk wel stoppen met piekeren?
Je hebt het waarschijnlijk al gemerkt: piekeren is een uitgebreid onderwerp. Hopelijk is na het lezen van deze blog iets duidelijker geworden hoe piekeren werkt en dat piekeren ook heel nuttig kan zijn. Helaas is piekeren meestal niet nuttig, en in veel gevallen juist schadelijk voor je lichamelijke en mentale gezondheid. Dus hoe kom je er vanaf?! Daar gaat de volgende blog over. Hier leg ik uit hoe je het beste kunt omgaan met piekeren en geef ik tips om meer regie te krijgen over je gedachten. Ben je nieuwsgierig? Klik dan hier om naar de volgende blog te gaan.
Hartgroet,
